سنگ جواهر زرگون یا زیرکن
زرگون یا زیرکن امروزه یکی از مهمترین سنگهای جواهر است. خیلیها زرگون را با الماس مصنوعی یا زرگون معکبی اشتباه میگیرند. بیشک این دو کاملا متفاوت هستند، زرگون مکعبی (CZ) نوعی ماده ترکیبی است که در آزمایشگاه ساخته شده در حالیکه زیرکن سنگ جواهر طبیعی با ترکیب خاص خودش است. با این حال قبل از ساخت نمونههای آزمایشگاهی مانند زرگون مکعبی و میوزانیت، زیرکن سفید یکی از مشهورترین جایگزینها برای الماس بود و دلیلش نیز شاخص انکسار و انتشار بالای آن است و معمولا تحت عنوان الماس Matura خرید و فروش می شد. زیرکن بسیار درخشان است و شکست نور زیادی در آن اتفاق میافتد. همین امر باعث شده که به نظر دووجهی و با اشکال متغیر باشد.
رنگهای زیرکن
زیرکن رنگهای مختفی دارد از سفید تا بی رنگ که یا مهم یا بی ارزش هستند. محبوبترین زرگون در حال حاضر زیرکن آبی است که با ته رنگ سبز دیده میشود و نتیجه آن ایجاد رنگ ابی سیر است.
رنگهای زرگون
زرگون آبی در واقع تحت حرارت بیشتر از زرگون قهوهای شکل گرفته است. با این حال فقط بعضی انواع قهوهای آن ساختار مناسب فیزیکی برای تبدیل رنگ آبی زیر حرارت دارند.
برای اینکار نمونههایی که در آسیای جنوب شرقی یافت میشوند را انتخاب میکنند. به همین دلیل است که بیشتر زرگونهای آبی از کامبوج و برمه میآیند. زیرکن آبی یکی از سنگهای ماه دسامبر است. زیرکن ماده معدنی بسیار مهمی است به علاوه اهمیتش باعث شده که در گوهرشناسی شاخه زیرکن شناسی ایجاد شود.
تاریخچه زرگون
این ماده معدنی قدیمیترین ماده بر روی زمین است و نمونههایی از آن در استرالیا پیدا شده که قدمت شان به 4.4 میلیارد سال پیش بازمیگردد. دانشمندان متوجه شدند که زرگون در واقع متشکل از عناصر اورانیوم و توریوم است، عناصری که به عنوان نیمه زنده شناخته میشوند. این اورانیوم و توریوم هستند که باعث چنین تمایزات زیادی در ویژگیهای فیزیکی زیرکن میشوند. زرگون را بر اساس ویژگیهای نوری شان در دستههای زرگون کم، متوسط و بالا قرار میدهند.
زیرکن کم اورانیوم و توریوم رادیواکتیو بیشتری دارد و به همین دلیل ساختار فیزیکی اش به هم ریخته و بدون شکل است، با این حال این ظاهر فیزیکی در زرگون متوسط یا بالا هم دیده میشود. زیرکن کم معمولا به رنگ سبز تا قهوهای است. زیرکن سبز به ندرت در بازار سنگهای جواهر یافت میشود و افراد زیادی به دنبال آن هستند.
زرگون شناسایی
زیرکن از نظر ترکیبی زرکونیوم سیلیکات است. ویژگی متمایز زرگون به خصوصیات گوهرشناسی آن مانند میزان سختی متراکم از 6.5 تا 7.5 روی مقیاس Mohs برمیگردد. زیرکن را به سادگی از روی انکسار دوگانه اش میتوان تشخیص داد، وقتی از بالا به این سنگ که روی میز قرار دارد نگاه کنید، تاثیر دوتایی شدن لبه هایش را به سادگی میبینید. همچنین شاخص انکسار بالایی از 1.810 تا 2.024 و چگالی میان 3.39 و 4.73 دارد. زرگون انتشار نور را به خوبی انجام میدهد و درخشندگی همچون الماس دارد. بسیاری از سنگ ها چندرنگ نمایی قوی نشان میدهند.
زیرکن : خاستگاه و منابع
در واقع زیرکن قدیمیترین ماده معدنی شناخته شده بر روی زمین است، قدیمیترین نمونه ها حتی عمری بیشتر از ماه دارند و به 4 میلیارد سال پیش بازمیگردند. زرگون اولین بلوری بوده که در گرانیت مذاب شکل گرفته و سپس سرد شده تا سنگی را تشکیل دهد. زرگون کم در نتیجه رویه مربوط به وجود اورانیوم و توریوم شکل گرفته است.
وجود رادیواکتیو ساختار بلور را برهم زده و باعث تغییر رنگ و چگالی در طی رویهای به نام metamictization (تاثیر تشعشع داخلی) میشود. بیشتر ذخایر زیرکن آبرفتی هستند. سریلانکا بهترین منبع زیرکن سبز کم است. گونههایی در برمه نیز یافت شده و احتمالا ذخایر مشهور دیگری نیز در کامبوج وجود دارد. بیشتر ذخایر زیرکن از برمه میآیند، گرچه استرالیا قدیمی ترین ذخایر را با قدمت 4.4 میلیارد سال دارد. سایر منابع قابل توجه برزیل، کره، ماداگاسکار، موزامبیک، نیجریه، تانزانیا، تایلند و ویتنام هستند.
رنگ زرگون
زرگون در خالص ترین شکل خود بی رنگ (سفید) است اما به دلیل وجود ناخالصیهای مختلف میتواند رنگهای مختلفی مانند زرد، نارنجی، قرمز، سبز، آبی، بنفش، قهوه ای و ترکیب آنها را داشته باشد. زرگونهای زرد- قهوه ای و نارنجی مهم ترین نمونه ها در کنار بی رنگ هستند. آبی از همه محبوب تر است اما رنگش با حرارت دادن زیرکن قهوه ای متعلق به کامبوج و برمه بدست میآید. با توجه به پدیده چندرنگی، زیرکن آبی میتواند از بعضی زوایا سبز به نظر برسد. سنگهای کاملا آبی و تقریبا تیره بیشترین ارزش را دارند. زیرکن سبز بسیار کمیاب و گران قیمت است.
شفافیت و درخشندگی زرگون
به طور کلی زرگون از شفاف تا نیمه شفاف متغیر کرد. ناخالصیها باعث ایجاد رنگهای مختلفی میشوند. زیرکن با نور چشم گربه ای نیز دیده شده اما بسیار کمیاب است.
بعضی بلورها دارای عناصر رادیواکتیو توریوم و اورانیوم هستند. با گذشته زمان رادیواکتیو ساختار بلورها را میشکند و چنین سنگی احتمالا شکل خاصی ندارد و درخشش کمتر از بلورهای دیگر است. نمونههای زیرکن سبز بسیار کمیاب و ارزشمند برای مجموعه داران سنگ هستند. آنها از نظر رادیواکتیو خطری برای سلامتی انسان ندارند. زرگون پس از صیقل دادن درخشش شیشهای دارد.
برش و شکل زیرکن
شکست نور دوسویه در زرگون باعث شده که تراش دهنده میز کار سنگ را در جهات مختلف قرار دهد تا به بهترین زاویه برسد. سنگهای بیرنگ وقتی برش داده میشوند، درخشانند.
سنگهای رنگی پس از برش پلکانی درخشان هستند. سنگهای گرد معمولا برش خاص زرگون دارند که شبیه به برش استاندارد و درخشان است اما وجوه مختلفی از آنها را میتوان دید.
محبوبترین اشکال شامل بیضی، دایره، گلابی، هشت ضلعی (زمرد) و چندوجهی هستند. مهره های کوچک نیز وجود دارند.
آماده سازی زرگون
بسیاری از سنگهای زیرکن بدون تغییر در دسترس هستند. بعضی گونه های قهوه ای که در اسیای جنوب شرق یافت می شوند باید حرارت ببینند تا زیرکن ابی و بی رنگ ایجاد کنند.
این رنگ ها لزوما ثابت نیستند زیرا اشعه ماورا بنفش یا نور خورشید باعث تغییر رنگ میشود. بعضی رنگها مانند قرمز و نارنجی- قرمز در زرگونی که از تانزانیا میآید و نارنجی تا نارنجی- قهوه ای کمبوج متعلق به خود سنگ هستند. زرگون سبز بسیار کمیاب است و رنگشش به دلیل وجود اورانیوم و توریوم میباشد. زیرکن طلایی- زرد را گاهی حرارت میدهند.
ویژگیهای گوهرشناسی زرگون
فرمول شیمیایی: ZrSiO4، زرکونیوم سیلیکات ساختار بلورین: (چهار وجهی)، کوتاه، پهن، منشورهای چهار وجهی با لبههای هرمی رنگ: بی رنگ، زرد، قهوه ای، نارنجی، قرمز، بنفش، آبی، سبز سختی: 6.5 تا 7.5 بر روی مقیاس Mohs شاخص انکسار: 1.81 تا 2.024 چگالی: 3.39 تا 4.73 شکاف پذیری: نامشخص شفافیت: شفاف تا نیمه شفاف شاخص انکسار دوسویه یا شکست نوردوگانه: 0.002 تا 0.059 درخشندگی: شیشه ای تا درخشان شب نمایی: آبی: بسیار ضعیف، نارنجی روشن، قرمز و قهوه ای: ضعیف، زرد تیره
زیرکن : سنگهای جواهر مرتبط یا مشابه
زرگون به دسته بزرگی از مواد معدنی به نام نئوسیلیکات تعلق دارد که حاوی سیلیکون و اکسیژن هستند. دسته نئوسیلیکات شامل انواع بریل و گارنت، آندالوزیت، کیانیت، اولیوین، تانزانیت، توپاز، تورمالین و کوارتز میشود. زرگون نمونه اولیه عنصر زرکونیوم، فلزی سفید- خاکستری و درخشان است که شبیه به تیتانیوم است. زرگون را معمولا با الماس ازمایشگاهی یا ترکیبی که CZ یا زرگون مکعبی نامیده میشود، اشتباه میگیرند اما زیرکن جایگزین طبیعی الماس است تا نمونه ساختگی آن. در واقع زیرکن بی رنگ روزگاری جایگزین بسیار مشهوری برای الماس بوده و با نام الماس Matura مبادله شده است. همچنین ممکن است با میوزانیت جایگزین دیگر الماس در ارتباط باشد. همچون یاقوت کبود و تورمالین، زیرکن بر اساس رنگ هایش نامگذاری می شود مانند زیرکن آبی، طلایی و سفید. نامهای دیگری نیز برای بعضی رنگ های زرگون استفاده میشوند مانند سنبل، نام قدیمی که برای زرگون زرد و طلایی استفاده میشود. به زرگون قرمز- قهوه ای سنبل قرمز میگویند. در بعضی موارد زرگون ابی حرارت دیده را به نام زرگون نور ستاره مبادله میکنند. جارگون نام دیگری است که برای اشاره به زرگون بی رنگ و زرد کمرنگ استفاده میشود. زیرکن سبز را گاهی زیرکن تغییریافته مینامند و در واقع بسیار کمیاب است.
افسانهها و باورهای قدیمی درباره خواص متافیزیکی زرگون
زیرکن سنگ رسمی متولدین ماه دسامبر است. از قرون وسطی و عهد عتیق آنرا به عنوان سنگ جواهر میشناسند و نامهای مختلفی مانند سنبل و سنبل قرمز برای آن استفاده میکنند. نام زرگون از واژه فارسی زرگون به معنی طلایی رنگ گرفته شده است. شاعر هندی درباره درخت کالپا، پیشکش به خدایان مینویسد، این درخت نورانی با میوه هایی از سنگهای جواهر پوشانده شده و برگ هایش زرگون هستند. در قرون وسطی، زرگون برای کمک به خوابیدن، آوردن مال و افزایش افتخار و آگاهی صاحبش استفاده میشد. از زمان گذشته باور بر این بود که کائنات در سنگهای جواهر منعکس میشود. زرگون با پلوتو در ارتباط است. گفته میشود که به رگ های واریسی، تاول و مشکلات بیضه کمک میکند. تکذیب نامه: افسانهها و باورهای قدیمی درباره خواص متافیزیکی سنگها را نباید به عنوان توصیه تاییدشده درنظر گرفت. این اطلاعات صرفا از منابع مختلف جمع آوری شدهاند و تصویرگران پویا اندیش تضمینی درباره صحت آنها ندارد.
سنگ جواهر زرگون و ایدههای طراحی جواهرات
زیرکن ترد است بنابراین نسبت به ضربه و فشار حساس است. با این حال سختی و دوام خوبی دارد. این سنگ جواهر به دلیل شکنندگی که دارد باید از سمت لبههای تراشیده شده استفاده شود، بنابراین استفادهاش در حلقههای زرگون باید محدود باشد و فقط در مراسمهای خاص آنرا پوشید. بیشتر سنگهای زرگون کوچک هستند و دلیلش نیز ماهیت متراکم آنهاست اما نمونههای بزرگتر این نسگ نیز دیده شده است. سنگهای بزرگ برای طراحی سنجاق سینه یا دکمه سردست استفاده میشود. زرگون آبی در حلقه و گوشواره استفاده میشود و زرگون بی رنگ معمولا به عنوان جایگزین الماس در جواهرات ازدواج بکار میرود. با توجه به تنوع رنگی که زیرکن دارد، سنگ مناسبی برای جواهرات مردانه، زنانه و بچه گانه است.
سنگهای مشهور زرگون
از نظر شهرت باید گفت که زیرکن شهرت خاص خود را دارد. این سنگ یکی از متراکمترین سنگ هاست بدین معنی که کوچکتر از سایر انواع سنگهای جواهر با همان وزن دیده میشود.
تقریبا 50% متراکم از الماس است، اگر یک الماس و یک زرگون با یک اندازه داشته باشید، اگر الماس وزنش 1 قیراط باشد، زیرکن تقریبا 1.5 قیراط است.
مراقبت و تمیز کردن زیرکن
زرگون مقاومت نسبتا خوب و شکاف پذیری نامشخصی دارد اما ترد بودنش باعث میشود که خیلی زود خراشیده شود. بنابراین در هنگام استفاده، تمیز کردن یا آماده کردن باید مراقب لبه هایش بود. از شویندههای فراصوتی یا بخارشور استفاده نکنید. از شویندههای شیمیایی، اسیدی نیز به هیچ وجه برای سنگ هایی که حرارت دیدهاند استفاده نکنید. با یک پارچه نرم و آب و صابون میتوان سنگ را تمیز کرد. پس از تمیز کردن به خوی باقیمانده صابون را پاک کنید. همیشه قبل از هر گونه فعالیت فیزیکی مانند کارهای خانه، ورزش و غیره جواهرات را درآورید.
بهتر است سنگهای جواهر را جدا از هم نگهداری کنید که بر روی هم خراش نیاندازند. سنگ زیرکن را داخل پارچه ای پیچانده و در جعبه جواهرات نگهداری کنید.