زبرجد یکی از سنگهای قیمتی است که تنها به رنگ سبز یافت میشود. بسیاری از سنگها را میتوان در رنگهای متفاوتی در محدوده صورتی روشن تا آبی یافت؛ اما زبرجد دارای ظرافت ابدی سبز رنگ است. البته رنگ سبز این سنگ گرانبها، با مقدار آهن موجود در ساختار بلوری آن ارتباط مستقیمی دارد. رنگ سبز زبرجد از رنگ سبز تیره تا سبز روشن متغیر است.
به علت همین تنوع رنگ های موجود در رنگ سبز زبرجد گاهی این سنگ جواهر با زمرد اشتباه درنظر گرفته میشود. یکی از قدیمیترین سنگهای گرانبهای جهان زبرجد است که این سنگ زبرجد مربوط به 1500 سال قبل از میلاد است.
نحوه کشف سنگ زیرجد
این سنگ برای اولین بار در جزیره ای در دریای سرخ در نزدیکی مصر کشف شد. بنا به افسانهای ساکنان این جزیره مجبور به جمع آوری سنگ برای خزانه فرعون بودند. به همین دلیل ساکنان جزیره در طول روز و شب ناچار به کار در معادن برای استخراج سنگ بودند و این خود دلیلی برای کشف سنگ جواهر زبرجد توسط آنان گردید؛ زیرا این سنگ در طول شب درخشش کاملا زیبایی را ایجاد میکرد. به همین دلیل مصریان این سنگ را به عنوان گوهری از خورشید و همچنین زمرد شب مطرح کردند. در واقع سنگ جواهر زبرجد به عنوان گوهر ملی مصر شناخته شده است.
محل تشکیل سنگ زبرجد در زمین
در گذشته و اکنون استخراج سنگ زبرجد یکی از منحصربفردترین سنگها به شمار میرود؛ زیرا اکثر سنگها در پوسته زمین تشکیل میشوند و این در حالی است که سنگ جواهر زبرجد در لایه های پایینتری از پوسته زمین تشکیل میشود. این سنگ در واقع در گوشته زمین تشکیل میشود، یکی دیگر از سنگهایی که در گوشته زمین شکل مییابند سنگ الماس است. عمق این سنگها در گوشته زمین به بیست تا پنجاه مایل میرسد. البته در برخی از نواحی به دلیل فعالیتهای صفحه تکتونیکی و یا فعالیت آتشفشانها، سنگ جواهر زبرجد به طور طبیعی به سطوح بالاتری از سطح زمین میرسند.
زبرجد سبز یا الیوین
زبرجد سنگی با کیفیت جواهر از جنس الیوین معدنی است. این سنگ به خانواده مواد معدنی فایالیت- فورستریت تعلق دارد. بعضیها زبرجد سبز را الیوین مینامند اما وقتی مساله سنگ جواهر مطرح میشود، زبرجد سبز اصطلاح بهتری است. زبرجد جواهری با رنگ مخصوص به خودش است بدین معنی که رنگش در نتیجه ترکیبات مواد شیمیایی درونش ایجاد شده و ارتباطی با ناخالصیهای خارجی ندارد. بنابراین فقط به رنگ سبز است. در واقع زبرجد سبز یکی از محدود سنگهای جواهر است که فقط یک رنگ دارد، گرچه انواع رنگهای سبز مانند سبز روشن مایل به زرد و سبز تیره هم در این میان دیده میشود.
ریشه نام زبرجد
نام زبرجد سبز (peridot) از کلمه عربی برای جواهر یعنی faridat گرفته شده است. گاهی آنها زمرد مرد فقیر یا chrysolite مینامند کلمه ای که از واژه یونانی سنگ طلا گرفته شده است. این نمونه یکی از قدیمیترین سنگهای جواهر است که تاریخ ثبتش به 1500 قبل از میلاد بازمیگردد. در گذشته جزیره آتشفشانی زبرگد در دریای سرخ، شرق مصر مهمترین منبع این سنگها با قدمت 3500 سال بود. امروزه بهترین زبرجد سبز با بالاترین کیفیت از منطقه موگوک در برمه استخراج میشود گرچه زبرجد سبز پاکستانی هم بسیار با کیفیت است. در آریزونا، چین و ویتنام نیز مخازن این سنگ وجود دارند. زبرجد سبز در شهاب سنگ هایی که با زمین برخورد کردهاند هم دیده شده و روی مریخ و ماه نیز به شکل الیوین کشف شده است.
رنگ زبرجد
زبرجد یکی از کمیاب ترین گونههای سنگ جواهر است که یک رنگ دارد. شدت رنگ سبز آن بستگی به مقدار آهنی دارد که درونش وجود دارد. رنگ زبرجد از زرد مایل به سبز تا زیتونی و سبز قهوهای متغیر است و زیر نور طبیعی خورشید درخشش زیبایی دارد. رنگ سبز درخشانش زیر نور مصنوعی تغییر نمیکند. بهترین رنگ زبرجد دارای درصد آهن کمتر از 15% است و معمولا دارای مقداری نیکل و کرومیوم نیز میباشد. سبز پررنگ زبرجد محبوب ترین و گرانترین نوعش است.
شفافیت و درخشندگی زبرجد
زبرجد شفافیت بسیار عالی دارد. گونههای درخشانش خیلی محدود هستند. سنگهای بزرگتر به دلیل وجود ناخالصی اندکی ابری شکل و مات شدهاند. وقتی برش و صیقل داده شوند، درخشش فوق العاده ای مثل شیشه پیدا میکنند.
برش و شکل زبرجد
زبرجد معمولا به دلیل شفافیت زیادی که دارد تراش داده میشود. برشهای پلکانی در آن خیلی محبوب هستند. زبرجد را میتوان در شکل هایی مانند دایرههای مهرهای قدیمی، بیضی، زمردی و بالشی پیدا کرد.
افسانهها و ویژگیهای فراطبیعی زبرجد
زبرجد تاریخچه طولانی دارد و هزاران سال است که به عنوان جواهر استفاده میشود. تاریخچه این سنگ بسیار جالب است. رمیهای باستان آنرا زمر عصر مینامیدند زیرا رنگش در هنگام شب تیره نمیشد بلکه در نور شمع و نور آتش درخشان بود. این سنگ جواهر با مصر باستان نیز در ارتباط است و بعضی از تاریخ شناسان معتقد هستند که زمردهای مشهور کلوپاترا در واقع همان سنگهای زبرجد هستند. زبرجد را جنگهای صلیبی وارد اروپا کرد و برای تزئین کلیساهای قرون وسطی از آنها استفاده شد. در باورهای سنتی زبرجد هدیه مادر طبیعت برای جشن گرفتن آفرینش دنیای جدید است. رهبران ملی که از زبرجد در لباس هایشان استفاده میکنند باور دارند که برایشان عدالت، دانایی و شکوه به ارمغان میآورد. از زبرجد در کتاب مقدس مسیحیان (انجیل) نیز تحت نام pitdah یاد شده است.